نگاهی به شصت و نهمین جشنواره فیلم کن

داوران ضعیف+فیلم های سفارشی+پول های امیر قطر=

جشنواره کن 2016

شصت و نهمین دوره جشنواره فیلم کن در شرایطی شامگاه یکشنبه 21 ماه مه (دوم خرداد) به کار خود پایان داد که از نظر اغلب حاضرین و ناظرین، این جشنواره یکی از خلوت ترین و ضعیف ترین دوره های خود را پشت سر گذارد.

برخی معتقد بودند که شرایط فوق امنیتی حاکم بر فضای جشنواره، آن را از نفس انداخته و برخی دیگر عدم حضور فیلم های پرسر و صدا مانند "بی مصرف ها" و "جنگ های ستاره ای"و "شرک" و ... و  بازیگران اکشن کاری همچون آرنولد شوارتزنگر و سیلوستر استالونه و هریسون فورد و بروس ویلیس و ... را مانع از استقبال آنچنانی دانسته بودند. آنها به خاطر می آورند که نمایش فیلم "بی مصرف ها" در جشنواره کن دو سال پیش و مانور بازیگرانی مانند استالونه و شوارتزنگر و هریسون فورد و بروس ویلیس برروی زره پوش و روی فرش قرمز کن، بیش از خود مراسم اصلی ، مخاطب و تماشاگر جذب کرد، چنانچه حاضرین در جشنواره بیش از سالن اصلی آن، در مقابل هتل محل اقامت "بی مصرف ها" تجمع کرده بودند!!

اگرچه برگزار کنندگان جشنواره کن امسال هم مانند هرسال سعی کرده بودند حتی به قیمت زیر علامت سوال بردن اعتبار هنری جشنواره هم که شده، چهره های آمریکایی و هالیوودی را به روی فرش قرمز جشنواره کن بکشانند تا هجوم عکاسان و طراحان مد و لباس و در نتیجه حضور فعال شرکت ها و موسسات تجاری، هزینه های جشنواره را تضمین نماید. از همین روی از جیم جارموش و وودی آلن و جولیا رابرتز تا پال ورهوفن و جسیکا جاستین و مل گیبسون را روی فرش قرمز کشاندند و بازار عکس و سر و صدا و امضاء و مانند آن به راه انداختند. اما این افراد به هیچوجه در سطح سوپراستارهای سال های گذشته این جشنواره نبودند.

 در مقابل غیبت همه آن به اصطلاح سوپر استارها که به قول پی یر رییسیان (از مسئولان سابق جشنواره کن) اساسا کن و جشنواره اش روی شاخ آنها می چرخد، مدیران شصت و نهمین دوره این جشنواره تنها توانستند مل گیبسون را به روی فرش قرمز بیاورند تا در مراسم پایانی نخل طلایی را به کن لوچ بدهد!!

سالی که نکوست از بهارش پیداست!

 تقریبا از همان روزهایی که اسامی هیئت داوران بخش مسابقه اصلی این جشنواره اعلام شد، کیفیت ضعیف حرفه ای برخی از آنها و همچنین ناآشنا یا گمنام بودن برخی دیگر و یا بی ربطی بعضی دیگر، اساس هنری جشنواره را زیر علامت سوال برد. شاید چنین ترکیب ضعیف هیئت داوری بخش رقابتی اصلی جشنواره کن در طول شصت و هشت دوره گذشته آن بی سابقه باشد که حتی در میان آنها یک فیلمساز مطرح هنری یا یک نویسنده معتبر و یا یک بازیگر مطرح درجه اول به چشم نخورد!

رییس هیئت داوران، یک اکشن ساز استرالیایی الاصل آمریکایی، جرج میلر که با چند فیلم "مکس دیوانه" و "هپی فیت" در طی سالهای قبل  خود را نشان داده اما چندان در یادها نمانده بود تا اینکه سال گذشته سر و کله اش با آخرین فیلم "مکس دیوانه" با عنوان "جاده خشم" دوباره پیدا شد ولی علیرغم نامزدی ها و جوایز متعدد زورکی در اسکار (که بالاخره معلوم نشد بنا به کدام معیار و ملاک هنری یا فنی به این موقعیت ها رسید!!) ، حتی به ضرب و زور رسانه های آمریکایی هم نتوانست برای خود موقعیتی سینمایی فراهم آورد. چنین انتخابی درمقابل سالهایی که سینماگران معروف و معتبر مثل کلینت ایستوود یا استیون اسپیلبرگ و یا برادران کوئن، رییس هیئت های داوری بودند، گزینه ای بسیار نازل و پیش پا افتاده به نظر می رسید و نشان می داد که بقیه اعضای این هیئت داوری نیز از اعتبار چندانی در عالم سینما برخوردار نیستند. چنانچه اعلام اسامی سایر اعضای هیئت داوران بخش مسابقه اصلی، حدس فوق را تایید کرد:

- یک کارگردان نه چندان شناخته شده فرانسوی به نام "آرنود دسپلچین" که با فیلم های مهجوری همچون "قصه کریسمس" و "زندگی سکسی من" در زمره فیلمسازان فرانسوی قرار گرفته!

-یک هنرپیشه زن ایتالیایی به نام "والریا گولینو" که از میان فیلم هایی که بازی کرده تنها فیلم"رین من" ساخته بری لوینسون در سال 1988 قابل ذکر است که در یک نقش کوتاه ظاهر شده، اگرچه نقش های جزیی هم در فیلم هایی مانند "چهار اتاق" (روبرتو رودریگز) و "فریدا" (جولی تیمور)  هم داشته است،

-یک هنرپیشه درجه 3 آمریکایی به نام "کریستین دانست" که اوج بازیگریش در چند فیلم "مرد عنکبوتی" بوده! 

-یک هنرپیشه درجه 3 آمریکایی دیگر به نام "مدز میکلسن" که در فیلم هایی مانند "کازینو رویال" نقش فرعی داشته و تنها در فیلم "شکار" توماس وینتربرگ، نقش اول، شخصیت یک مربی کودکستان که مورد سوء ظن قرار می گیرد را بازی می کرد،

- لازلو نمس فیلمساز تازه کاری که با فیلم هلوکاستی "پسر شائول" مطرح شد،

- دانالد ساترلند، یک هنرپیشه از رده خارج آمریکایی ،

- یک مدل و رقاصه فرانسوی به نام "ونسا پارادایز"

- و بالاخره یک واسطه و دلال ارائه برخی فیلم های ایرانی به جشنواره های خارجی به نام "کتایون شهابی".

یعنی 3 کارگردان (یک اکشن ساز، یک ناشناخته و یک تازه کار)، 3 بازیگر ( 2 آمریکایی و یک ایتالیایی)، یک مدل و خواننده گمنام فرانسوی و یک دلال و توزیع کننده فیلم های سینما، کلیت ماهیت هیئت داوری اصلی جشنواره کن امسال بود.

شاید به همین دلیل بود فیلم الیویه آسایاس به نام "خریدارشخصی" که از سوی تماشاگران و حاضرین در سالن نمایش، به نحو تحقیر کننده ای هو شد، جایزه بهترین کارگردانی را گرفت! فیلم "اینجا فقط ته دنیاست" ساخته خاویر دولان که از سوی منتقدان بی ارزش ارزیابی شده بود، جایزه بزرگ هیئت داوران (که دومین جایزه مهم جشنواره کن پس از نخل طلا محسوب می شود) را برنده شد! و فیلم "اینجانب، دانیل بلیک" که تکرار مکررات کن لوچ بود، چندان هم مورد استقبال منتقدان و کارشناسان واقع نشد (از همین روی هم در پیش بینی کمتر کارشناسی موفقیت آن درنظر گرفته می شد) نخل طلایی را دریافت نمود!! همچنین فیلم "فروشنده" که به نظر اکثر منتقدان حاضر در جشنواره، ضعیف تر از کارهای قبلی فرهادی ارزیابی شد، جایزه بهترین فیلمنامه را دریافت کرد!!!

باربارا شارِس، منتقدی فیلمی که برای سال‌ها در شیکاگو برنامه‌ نمایش فیلم‌های ایرانی برگزار نموده و بارها هم به تهران سفر کرده، در سایت راجر ایبرت نوشت: "... برخلاف فیلم «جدایی نادر از سیمین»، پیچیدگی داستان باورپذیر نیست و لایه‌های متعددی که از روایت خلق کرده چیزی به داستان اضافه نمی‌کنند..."

یا نیک جیمز، سردبیر مجله سینمایی "سایت اند ساوند" در گزارش خود از جشنواره کن، فیلم "فروشنده" را اثری "مایوس کننده" خواند و وب سایت روزنامه گاردین نقدی از "پیتر بردشاو" منتقد اصلی روزنامه منتشر کرد و به فیلم "فروشنده"، سه ستاره (از پنج ستاره) داد که در بین فیلم‌های اخیر فرهادی که از همه با چهار یا پنج ستاره استقبال شده بود، کم‌ترین به نظر می آید!

"تیم گریرسون" از اسکرین اینترنشنال هم سرگردانی اخلاقی و کنایه های دراماتیک سرراست فرهادی را این بار کم رمق تر از همیشه دانسته است و نوشته این فیلم به سختی می‌تواند تاثیر بگذارد.

البته این داوری های غیر تخصصی به جشنواره امسال منحصر نبوده و در دوره های قبل هم سر و صداهایی درباره داوری های ضعیف و عدم شایستگی برگزیده ها و انتخاب ها برپا شد که نشان از غیر تخصصی و سطح پایین بودن داوری ها و حتی پارتی بازی های سخیف و البته سیاسی کاری های گل درشت داشت.

مثلا در سال 1972 حضور سرگئی باندارچوک (از سینماگران دولتی اتحاد جماهیر شوروی وقت) به عنوان رییس هیئت داوران جشنواره باعث شد تا فیلم "سولاریس" ساخته آندری تارکوفسکی (فیلمساز ناراضی روس) به نخل طلا دست نیافته و علیرغم تمام شایستگی ها به جایزه ویژه هیئت داوران بسنده کند یا در سال 1983 که دو فیلم قوی "پول" ساخته روبر برسون و "نوستالگیا" به کارگردانی آندری تارکوفسکی در جشنواره حضور داشتند، به دلیل ریاست ایومونتان فرانسوی در هیئت داوران، نخل طلای جشنواره به فیلم فرانسوی "زیر آفتاب شیطان" ساخته موریس پیالا رسید که بنا به اظهار نظر اغلب منتقدین و کارشناسان سینمایی نسبت به دیگر فیلم ها ضعیف تر بود و جایزه بزرگ هیئت داوران به طور مشترک به برسون و تارکوفسکی اهداء گردید!!

و از همه این موارد مهمتر اینکه برای زیر سوال بردن وجه هنری جشنواره فیلم کن، همین بس که این جشنواره در هیچ دوره ای، به اینگمار برگمان (به عنوان یکی از مهمترین اساتید هنر سینما) که اکثر سینما دوستان و منتقدین و کارشناسان سینما، او را به عنوان هنری ترین فیلمساز تاریخ سینما می شناسند، نخل طلا اعطاء نکرده و به قول یکی از منتقدین، این شرم تاریخی همواره بر جبین جشنواره کن که خود را هنری ترین جشنواره سینمایی می داند خواهد ماند. یعنی هیچ یک از 38 فیلم بلند سینمایی که این کارگردان مهم سوئدی  در طول 60 سال جلوی دوربین برد(که بسیاری از آنها جزو برترین فیلم های تاریخ سینما به شمار آمده اند)، حتی برای یک بار هم جایزه نخست این جشنواره مدعی هنر سینما را دریافت نکرده است!! البته در پنجاهمین دوره جشنواره، متولیان و مدیران وقت آن سعی کردند  این شرم تاریخی را با اهدای جایزه ای به نام "نخل طلای نخل طلاها" به اینگمار برگمان جبران کرده و سیاهی آن را از چهره جشنواره کن پاک کنند اما برگمان نپذیرفت و عطای کن نشینان را به لقایشان بخشید!!

هیچ فیلی هوا نشد!

از راست : جرج میلر (رییس هیئت داوران) ، کن لوچ (برنده نخل طلا) ، مل گیبسون (اعطاء کننده نخل طلا)

برخلاف اغلب دوره های قبل که معمولا جشنواره کن یک سورپرایزی ارائه نموده و به قول معروف فیلی هوا می کرد، اما امسال چنین اتفاقی نیفتاد. مضافا که به اعتراف بسیاری از شرکت کنندگان در این جشنواره در مجموع، فیلم های امسال از کیفیت متوسطی برخوردار بوده و حتی آثار فیلمسازان شناخته شده هم به هیچوجه در سطح کیفی فیلم های قبلی آنها نبودند.

فی المثل اغلب تماشاگران و منتقدان، فیلم افتتاحیه یعنی "کافه سوسایتی" وودی آلن (فیلمسازی که دیگر به سرقفلی جشنواره تبدیل شده و همیشه هم در بخش خارج از مسابقه حضور دارد!) که به عنوان یکی از برگ های برنده جشنواره امسال در مراسم افتتاحیه اکران شد را نپسندیدند. بیشتر نقدها حکایت از آن داشت که فیلم وودی آلن این بار چنگی به دلها نزده و اثر قابل توجهی از کار در نیامده است. اگرچه خود وودی آلن، چند سال پیش با فیلم "پایان هالیوودی" پنبه همه فیلم هایی که برای جشنواره های اروپایی مثل کن می فرستد را زده بود! ماجرای فیلمساز اسکار گرفته ای که پس از مدت ها موفق می شد پروژه ای را برای کار به دست بگیرد منتها از شوک ذوق زدگی، دچار نابینایی می شود. اما برای از دست ندادن کارش، کوری خود را پنهان کرده و در همان حالت نابینایی، فیلم را کارگردانی می کند که حاصل، صحنه های مضحکی از کار در می آید مانند آنکه مقابل لنز دوربین ایستاده و دستور حرکت می دهد، یا هنگام کارگردانی از بلندی سقوط می کند و یا... فیلم او را که در هالیوود می بینند، دیوانه خطابش می کنند. در نتیجه فیلم را به  جشنواره های اروپایی برده و مورد تحسین و تجلیل قرار می گیرد!

استیون اسپیلبرگ (یکی دیگر از برگ های برنده ای که مسئولان جشنواره تبلیغات زیادی برایش به راه انداختند برای  اینکه نمایش نخست تازه ترین فیلمش را به جشنواره کن آورده) اما او مثل برخی سالهای گذشته، امسال هم دو فیلم تولید کرده، یک فیلم به اصطلاح دست گرمی که قصه ای  کودکانه دارد به نام BFG که آن را برای کن فرستاد و یک فیلم جدی به نام "آنچه انجام می دهم" درباره لینسی آداریو (عکاس معروف جنگ ویتنام) که برای اسکار نگاه داشته است. بنابراین جشنواره کن علیرغم تبلیغ برروی نام اسپیلبرگ نتوانست فیلم اصلی این فیلمساز آمریکایی را نمایش دهد. همچنین فیلم های پال ورهوفن و دو فیلم جیم جارموش (که در دو بخش جشنواره شرکت داشت) هم چندان جلب توجه نکردند، فیلم شان پن به نام "آخرین چهره" که به عنوان یکی از فیلم های غافلگیر کننده جشنواره (باحضور دو بازیگر معروف، شارلیز ترون و خاویر باردم) مورد انتظار بود، اثری تهوع آور خوانده شد که حتی در ارزیابی کاربران وب سایت معتبر IMDB امتیاز افتضاح 4/3 را گرفت!!  نمایش فیلم "جولیتا" پدرو آلمودوار که قرار بود یکی دیگر از شگفتی های کن امسال باشد، واکنش سرد تماشاگران را به دنبال داشت ( گویا حتی در اکران کشورش هم با استقبال کم مواجه شده) و حتی فیلم برادران داردن که همواره محبوب جشنواره کن بوده اند، هیچ عکس العملی را در سالن نمایش ایجاد نکرد و خاطره دست زدن ها و تشویق های ممتد تماشاگران که از تماشای آثار فوق العاده به وجد بیایند، بر دل برگزار کنندگان باقی ماند!!!

بخشنامه های شداد و غلاظ

یکی دیگر از نقطه ضعف های جشنواره امسال کن (که البته سال گذشته هم نمونه داشت) خبری بود مبنی بر اجبار خانم های شرکت کننده به پوشیدن کفش پاشنه بلند! (سال گذشته گویا بخشنامه صادر شده بود که هیچ کس حق گرفتن عکس سلفی ندارد!!). به خاطر این عتاب و خطاب بود که برخی از بازیگران مشهور شرکت کننده در جشنواره همچون جولیا رابرتز و سوزان ساراندن بدون کفش و با پای برهنه برروی فرش قرمز جشنواره حاضر شدند!!!

فیلم های سفارشی ، پول های امیر قطر!!

امسال هم مانند یکی دو سال اخیر، جشنواره کن (برخلاف فستیوال های هم رده خود مانند برلین و ونیز) به طرز به اصطلاح گل درشتی، فیلم های سفارشی (اغلب ضعیف) را در بخش مسابقه خود گنجانید. در نظر گرفتن یکی از رویکردهای اصلی دو سال اخیر سینمای غرب و هالیوود، یعنی پرداختن به تعرضات و تجاوزات جنسی برای عبور از علت اصلی آنها یعنی "سبک زندگی بی بند و بارانه غرب" و رسیدن به موضوعی حاشیه ای به نام "تبعیض جنسیتی"، همچنین رویکرد دیگر سینمای غرب در تحقیر هویت آدم های شرقی و ریشه ها و سنت های آنها در مقابل مدرنیسم غرب، سرگشتگی و مهاجرت آنها به سوی غرب همچون سفری اودیسه وار و یافتن هویت و مکان جدید به عنوان انتخاب مطلوب،  باعث تسلیم شدن این جشنواره در مقابل تعدادی از فیلم های سفارشی شد که از سوی کمپانی های وابسته به اتحادیه اروپا مانند Les Films du Fleuveیا کمپانی "Memento" و همچنین لابی های سینمایی قدرتمند از سرمایه داران عرب همچون "انستیتو فیلم دوحه" وابسته به خاندان امیر قطر، سفارش ساخت آنها صادر شده و بودجه شان تامین گردیده بود.

اصغر فرهادی در حال تشکر از الرمیحی و حنا عیسی، نمایندگان خاندان امیر قطر و انستیتو فیلم دوحه به خاطر سرمایه گذاری 5 میلیاردی برروی فیلم "فروشنده"

کار به آنجا رسید که این جشنواره فیلم "فروشنده" (که با سرمایه 5 میلیارد و 250 میلیونی انستیتو فیلم دوحه وابسته به خاندان امیر قطر و البته کمپانی Memento وابسته به اتحادیه اروپا تولید شده بود) را با همان موضوع سفارشی تجاوز و تعرض جنسی پس از اتمام مهلت دریافت فیلم ها و حتی بعد از بسته شدن جدول فیلم های بخش مسابقه و در نسخه ای ناقص که گویا هنوز برخی امور فنی مانند صدا و موسیقی و اصلاح رنگ آن باقی مانده بوده، پذیرفت و به عنوان فیلم بیست و یکم (در حالی که معمولا تعداد فیلم های بخش مسابقه اصلی این جشنواره 20 فیلم است) وارد رقابت اصلی جشنواره کرد!! جشنواره ای که پایبندی سخت برگزارکنندگان آن به قواعد و قوانین خودشان در میان جشنواره های دیگر معروف بوده و از جمله محدودیت زمان دریافت فیلم ها را به شدت رعایت کرده به طوریکه حتی یک ساعت هم فراتر نرفته و پس از پایان آن به هیچوجه فیلمی ولو قویترین اثر تاریخ سینما هم نمی پذیرفتند و یا پذیرش فیلم ها براساس دریافت نسخه کامل آنها بوده که حتی در مورد کمترین و ساده ترین امور فنی یک فیلم هم اغماض نشده و آن فیلم  اساسا مورد بازبینی قرار نمی گرفت. برخلاف جشنواره فیلم فجر که مثلا فیلم ها تا زمان نمایش در روزهای پایانی هم پذیرفته شده و بارها جدول آثار بخش مسابقه جابه جا می گردد و یا فیلمی تنها با یکی دو سکانس یا به صورت نسخه بدون صدا و یا حتی به صورت راف کات به نظر هیئت انتخاب رسیده و برای بخش اصلی پذیرفته می شود!!!

عکس یادگاری فرهادی با سرمایه گذاران فیلم "فروشنده" ؛ از راست : الرمیحی (نماینده خاندان امیر قطر و انستیتو فیلم دوحه) ، حنا عیسی (از مسئولین انستیتو فیلم دوحه)، اصغر فرهادی و الکساندر مالت گای (نماینده کمپانی ممنتو و اتحادیه اروپا)

اما گویا جشنواره هایی همچون کن هم علیرغم تمامی شعر و شعارهای شداد و غلاظ، چندان با جشنواره فیلم فجر خودمان تفاوتی ندارد و آنگاه که پای سفارش و پارتی بازی به میان بیاید، همه قواعد و قوانین و ضوابط به سهولت شکسته می شود!

از همین روی اکثر همین فیلم های سفارشی وارد بخش های رقابتی و اصلی جشنواره شده و اغلب جوایزی هم دریافت کردند. همچون "اوه" ساخته پال ورهوفن، "دختر ناشناس" به کارگردانی برادران داردن، "فارغ التحصیلی" ساخته کریستین مونجیو که همان موضوع روابط پنهانی و تعرضات جنسی را دستمایه خود قرار داده بودند و فیلم "فارغ التحصیلی" جایزه بهترین کارگردانی را بدست آورد یا آثاری همچون "سگ ها" از بوگدان فلوریان میریکا، "راهب" ساخته هدی بن یامینا، "بیگانه" ساخته واچه بولگوریان که موضوع تحقیر هویت ملت های شرق و سنن و آیین و باورها و ارزش های آنان را در برابر برتری و قوت فرهنگ و هویت غربی زمینه داستان پردازی خود کرده بودند.

نکته حیرت آور آنکه هر 7 فیلمی که با سرمایه های حدود 5 میلیادری (برای هر کدام) از سوی "انستیتو فیلم دوحه" (وابسته به خاندان امیر قطر) ساخته شدند، جایزه دریافت کرده یا مورد تجلیل و تقدیر قرار گرفتند:

یعنی علاوه بر فیلم "فروشنده" که دو جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر مرد بخش مسابقه را گرفت و فیلم سنگاپوری "شاگرد"که نامزد دریافت جایزه بخش نوعی نگاه بود، فیلم "سگ ها"از رومانی جایزه فدراسیون بین المللی منتقدان (فیپرشی) را گرفت، فیلم فرانسوی "راهب"، جایزه اول بخش نوعی نگاه یعنی دوربین طلایی را دریافت نمود، جایزه بزرگ هفته منتقدان به فیلم "میموساس" از مراکش و اسپانیا رسید، جایزه SACD به فیلم کامبوجی/ فرانسوی "سرزمین الماس" اختصاص یافت و فیلم لبنانی فرانسوی "بیگانه" هم جایزه بزرگ ریل را از آن خود کرد.

گزارش نماینده انستیتو فیلم دوحه از نمایش فیلم "فروشنده" و نحوه سرمایه گذاری این انستیتو برروی فیلم اصغر فرهادی

و برای هر یک از این موفقیت ها، الرمیحی (نماینده انستیتو فیلم دوحه و خاندان امیر قطر) در کنار عوامل فیلم های یاد شده، برروی فرش قرمز رفته و چپ و راست عکس انداخت!

شاید هیچ گاه اغلب جوایز جشنواره کن، تا این حد به صورت گل درشت و غلو آمیز به طرف فیلم های سفارشی سرازیر نشده بود. شاید چنین امری در طول تاریخ جشنواره ها بی سابقه باشد که مدیران آن، همه سابقه و اعتبار هفتاد ساله خود را برای پول اعراب قطری و سعودی زیر پای گذارده و جشنواره و جوایز خود را دربست دراختیار آنان بگذارند!