یادداشت های جشنواره فیلم فجر سی و چهارم - بخش نهم

جشنواره ای که باج می دهد!

جشنواره فیلم فجر در طول 34 دوره خود فراز و نشیب های متعددی داشته است. اما آنچه نقطه مشترک 34 دوره برگزار شده این جشنواره بود، عدم نسبت آن با عنوان فجر انقلاب اسلامی و گفتمان این انقلاب بوده است. این نقیصه بزرگ و محوری جشنواره فیلم فجر تقریبا همراه و همگام با بحران دیرین سینمای ایران یعنی گریز تماشاگر پیش آمده است. سینمایی که سالانه 70-80 فیلم تولید می کند و از این جهت در میان سایر کشورها در مقام 11 یا 12 است اما میزان استقبال تماشاگر در حد 4-5 درصد جمعیت کشور بوده و از این لحاظ این سینما را در انتهای فهرست کشورهای صاحب سینما قرار می دهد. یعنی در واقع سینمایی که مایه اصلی خود یعنی تماشاگر را ندارد! نقل است پیمانکاری به جرم اختلاس و کلاهبرداری در کار آسفالت جاده ای محاکمه می شد. وی در پاسخ علت این کلاهبرداری به قاضی گفت که کلیت این اختلاس فقط از یک اشتباه ناشی شده و آن اینکه فراموش کرده بوده که در کار آسفالت، قیر بریزد! و از همین روی مجرم شناخته شده است!! حالا حکایت سینمای منتسب به ایران است که فقط تماشاگر ندارد!!!

عدم نسبت این سینما با ایران و مردمش و انقلاب و نظام اسلامی شان، از همان نخستین دوره جشنواره فیلم فجر (به عنوان ویترین سینمای ایران) وجود داشت و دوره به دوره عمیق تر شد و آن خشت کج اولیه به بنایی منتهی شد که امروز تا ثریا کج رفته است! جشنواره فیلم فجر به اعتراف دوست ودشمن، دچار بحران بسیار عمیقی است که ستون اصلی اش، بیگانگی با مردم ایران و انقلاب اسلامی به شمار می رود.

عدم نسبت این سینما با ایران و مردمش و انقلاب و نظام اسلامی شان، از همان نخستین دوره جشنواره فیلم فجر (به عنوان ویترین سینمای ایران) وجود داشت و دوره به دوره عمیق تر شد و آن خشت کج اولیه به بنایی منتهی شد که امروز تا ثریا کج رفته است! جشنواره فیلم فجر به اعتراف دوست ودشمن، دچار بحران بسیار عمیقی است که ستون اصلی اش، بیگانگی با مردم ایران و انقلاب اسلامی به شمار می رود.

سال گذشته و پس از جشنواره فیلم فجر ، نشریه گاردین درمقاله ای تعبیرش از جشنواره فیلم فجر چنین بود:

"طلاق، سقط جنین، خیانت، تجمل‌گرایی اصلی‎ترین تم‎های جشنواره فیلم فجر امسال بودند و می‎توان گفت فیلم‎های امسال از ضعیف‎ترین تولیدات چند سال اخیر به حساب می‎آیند."

و جشنواره امسال بارها و بارها در ارائه و عرضه آنچه نشریه گاردین در شماره سال گذشته خود درباره سی و سومین دوره جشنواره فیلم فجر نوشته بود، فاجعه بارتر بود که در قسمت های قبلی این مجموعه یادداشت ها، مفصل بدان ها اشاره گردید.

انتخاب یک دبیر تئاتری و بی تجربه در زمینه برگزاری جشنواره سینمایی که حاضر نشد از تجربیات دوره های پیشین استفاده کند و بایک برنامه ریزی پت و متی، بدون آنکه زمان فیلم ها و مدت تخلیه و پر شدن سالن کاخ جشنواره و حتی میزان مطرح بودن آثار را در نظر بگیرد، یک جدول نمایش فضایی طراحی کرد که باهیچ عقل سلیمی جور در نمی آمد و این اشکال آنچنان بارز و آشکار بود که خودش در یکی از مصاحبه ها بدان اعتراف کرد! این اشکالات به همراه صدور کارت های تک جلسه ای برای میهمانان غیر رسانه ای و همچنین حضور دخترخاله ها و پسر خاله ها در سالن برج میلاد، باعث شد که در ساعات پایانی هر شب و برای اکران فیلم های بخش اصلی جشنواره یعنی سودای سیمرغ ، بی نظمی عجیبی در کاخ جشنواره بوجود آید و همین بی نظمی بود که بعضا نمایش فیلم ها را تا ساعت 3 بامداد طول داد.

عدم برگزاری تعداد متنابهی از کنفرانس های مطبوعاتی فیلم، علیرغم اعلام های قبلی، جابجایی پخش برخی فیلم ها و صف های طویل خاکستری برای دریافت غذا، این بی نظمی ها را تشدید کرد. تشدید این بی نظمی در مورد حضور تعداد 8 انیمیشن بسیار حرفه ای خوش ساخت بود که در وهله اول به طور کلی از برنامه های جشنواره حذف گردید و بعد با اعتراض و فشار اهالی رسانه، برخی آنها در برنامه نمایش یکی از سینماهای جشنواره قرار گرفت ولی از نمایش آنها در کاخ رسانه ای جشنواره خبری نبود تا اینکه ادامه فشار رسانه ها برای تماشای این آثار شگفت انگیز سینمای ایران، موجب شد تا در آخرین سانس از آخرین روز جشنواره، انیمیشن "فهرست مقدس" در یکی از سالن های کوچک کاخ جشنواره به نمایش درآید!

ادامه ندانم کاری ها به حذف برخی فیلم ها به خصوص فیلم خوش ساخت "سیانور" از انتخاب های مردمی (به دلیل واهی عدم نمایش در 3 روز نخست!) انجامید و گاف های بعدی جشنواره ، پس از نمایش خیل بسیاری از فیلم های سیاه و چرک و کثیف و مملو از خیانت و تباهی و واماندگی و ...در داوری جشنواره اتفاق افتاد. در آن هنگام که برخی از خوش ساخت ترین فیلم های حاضر در بخش سودای سیمرغ مانند "بادیگارد" و "سیانور" از داوری منصفانه به دور ماندند.

عدم حضور فیلم "بادیگارد"، اثر خوش ساخت و جذاب ابراهیم حاتمی کیا در میان نامزدهای بهترین فیلمنامه و کارگردانی و همچنین بهترین فیلم، از جمله عجایب و غرایب جشنواره امسال بود. این در حالی بودکه قریب به اتفاق افراد حاضر در جشنواره اعم از کارشناسان و منتقدین و مردم و مسئولینی که فیلم را دیده بودند، بر قوی بودن فیلمنامه و کارگردانی آن تاکید داشتند. اما فیلم "بادیگارد" به طرز سوال برانگیزی از رقابت در اصلی ترین رشته های بخش مسابقه جشنواره سی و چهارم بازماند!

اینکه انتخاب های یک هیئت داوری 5 یا 7 نفره، در نهایت نتیجه سلیقه های معدودی است و اگر به جای اعضای یک هیئت داوری، اعضای دیگری بودند، نتیجه دیگری حاصل می گردید، امری منطقی است اما نکته آنجاست که انتخاب در میان فیلمی همچون "سرگیجه" آلفرد هیچکاک با "دلیجان" جان فورد ، بحث سلیقه را به میان می آورد و هر هیئت داوری تخصصی ممکن است یکی از این دو فیلم را برگزیند ولی اگر یک هیئت داوری در میان انتخاب مابین همین "سرگیجه" هیچکاک با یک فیلمفارسی مانند "عنتر و منتر" ساخته امیر شروان ، به مشکل برخورد و به جای "سرگیجه"، "عنتر و منتر" را برگزید، دیگر مسئله سلیقه و علاقه نیست، بلکه در خوش بینانه ترین حالت، مسئله کمبود سواد سینمایی، نبود تخصص و عدم شایستگی برای داوری و اعتبار یک جشنواره سینمایی به میان می آید.

گفته شد انتقادات ابراهیم حاتمی کیا در طول جشنواره موجب چنین حذف و گزینشی شده است. این فرض، محتمل ترین گزینه برای عدم حضور فیلم حاتمی کیا در میان نامزدهای فیلمنامه و کارگردانی به نظر می رسد! در حالی که در جشنواره کن چند سال پیش که به دلیل شوخی لارس فن تریر (فیلمساز محبوب جشنواره کن) با اسراییل ، وی را از آن جشنواره اخراج کردند، اما فیلمش همچنان در بخش مسابقه جشنواره فوق باقی ماند و حتی جایزه ای هم دریافت نمود.

اما گویا انتقادات ساده حاتمی کیا چنان خشمی در میان برگزار کنندگان جشنواره امسال برانگیخت که حتی در هنگام اعلام آرای مردمی بهترین فیلم ، پس از خوانده شدن فیلم های پنجم و چهارم و سوم، نام فیلم "بادیگارد" که با اختلاف بسیار ناچیزی در حد چند صدم درصد، رتبه دوم را به خود اختصاص داده بود، قرائت نشد و یک راست به سراغ فیلم رتبه اول رفتند!!  اما وقتی فریاد مردم حاضر در سالن برخاست که چرا نام فیلم دوم اعلام نمی شود، آن وقت رضا میرکریمی که این اعلام نتایح را برعهده داشت، نام "بادیگارد" را با صدایی ضعیف اعلام کرد و به سرعت از آن گذشت. این درحالی است که از روزهای قبل، پیشتازی فیلم "بادیگارد" در میان آرای مردمی ، وجود داشت و معلوم نیست در روز آخر چگونه این نتیجه برعکس شد و ناگهان فیلم "ابد و یک روز" جلو آمد و بر "بادیگارد" نیز با اختلاف بسیار کمی ، پیشی گرفت!!!

نکته قابل تامل این است که در دوره های گذشته جشنواره فیلم فجر ، وقتی فاصله آراء دو فیلم خیلی به هم نزدیک بود، هر دو فیلم را به عنوان انتخاب مردمی اعلام می کردند که این اتفاق باعث شد تا در دوره بیست و پنجم، فیلم "سنتوری" در کنار "اخراجی ها" اعلام گردد (در حالی که اختلاف آرایشان 24 درصد بود) و در دوره سی و دوم هم "خط ویژه" در کنار "شیار 143" مطرح شد.

اما عظیم ترین و حیرت انگیزترین گاف جشنواره سی و چهارم ، اعطای جایزه بهترین فیلم به فیلم درخشان "ایستاده در غبار" بود که تنها 2 جایزه فنی و جنبی بدست آورد در حالی که رقیبش 9 جایزه از جمله جوایز بهترین فیلمنامه و کارگردانی را هم گرفته بود! مانند آن است به دانش آموزی که اغلب نمره هایش را صفر و یکی دوتا هم تک یعنی زیر 10 داده اید، در کارنامه معدل 20 بدهید و برعکس دانش آموزی که 9 تا نمره 20 آورده را در کارنامه معدل قبولی ندهید!

چطور امکان دارد فیلمی که علاوه بر 7 جایزه مهم، دارای بهترین فیلمنامه و کارگردانی (یعنی اصلی ترین محورهای برتری یک فیلم) شناخته شده، به عنوان بهترین فیلم معرفی نشود؟! مگر به جز فیلمنامه و کارگردانی چه عنصر اصلی دیگری در برگزیدن یک فیلم برتر دخالت دارد؟ این فقره با کدام منطق و عقل سینمایی و هنری جور درمی آید؟!!

به نظرم در جشنواره ای که آقایان برگزار کردند، عناصر دیگری در گزینش فیلم تحسین برانگیز "ایستاده در غبار" به عنوان بهترین فیلم وجود داشته است. شاید شرمندگی مسئولان سینمایی از برگزاری بی نظم ترین دوره جشنواره و نمایش انبوهی از ضعیف ترین و سیاه ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران و اعطای جوایز متعدد به یکی از آنها و همچنین عدم اعتنا به معدود آثار سینمایی و مردمی حاضر در این جشنواره ، باعث گردید تا به خیال خود به مردم باج داده و برای خالی نبودن عریضه یک فیلم خوب دفاع مقدس را به عنوان بهترین فیلم انتخاب کنند!

البته این خط باج دهی در دوران وزیر فراری ارشاد دولت به اصطلاح اصلاحات مطرح شد که وی در بخشی از استیضاح خود توسط نمایندگان مجلس گفت که در کنار تمامی فیلم های ضدارزشی، سعی کرده برای خالی نبودن عریضه و فرار از انتقادات مردمی ، ویترین جشنواره فیلم فجر را با یک فیلم دفاع مقدس تزیین نماید!! به نظر می آید مسئولان امروز جشنواره نیز همچنان همان خط باج دهی وزیر فراری را دنبال می کنند، غافل از اینکه مردم ایران در 37 سال گذشته ثابت کرده اند اهل باج گیری و باج دهی نیستند!

و نکته آخر ؛ همچنان که دوستان عنوان "فجر" را از بخش بین الملل جشنواره حذف کردند، به عنوان دومین کار مثبت خود در کارنامه شان، لطف کرده این عنوان را از بخش سینمای ایران آن نیز برداشته تا هم خیال خود را راحت کرده و هم خیال ما را!!