وقتی مغول ها متمدن می شوند
"از خاکستر مغول" عنوان بیست و سومین قسمت از مجموعه مستند "تمدن آسمانی" است که قرار است از شبکه خبر پخش شود. در این قسمت به تغییر و تحول شگرفی که نوادگان چنگیز با عنوان ایلخانان دچارش شدند و حل شدن فرهنگ مهاجم آنها در فرهنگ و تمدن اسلامی پرداخته می شود. در واقع همان کاری که تمدن اسلامی با دیگر فرهنگ ها از جمله فرهنگ اشرافی و طبقاتی ایران باستان انجام داد و آن را در خود مستحیل ساخت با مهاجمان وحشی مغول نیز همان کرد و قومی که به جز اسب و جنگ، به موضوع دیگری فکر نمی کردند را به جایی رسانید که از درونشان، دانشمندان و فرهیختگانی مثل الغ بیک بیرون آمدند و امپراتوری های اسلامی در نقاطی مانند هندوستان برقرار شد و یادگارهای دینی مانند مسجد گوهر شاد و هنرهای شگرف و ماندگاری همچون گنبد سلطانیه و محراب اولجایتو برجای گذاردند.
حتی فردی جنگجویی مانند تیمور جهاانگشای ، هنرمندان و معماران مسلمان ایرانی را به شهر و پایتخت خودش سمرقند برد تا براساس معماری اسلامی این شهر را بازسازی کنند.
بسیاری از ادیبان و دانشمندان بزرگ اسلامی در همین دوره ظاهر شدند و هرکدام توانستند در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی سهم عمده ای را ایفا نمایند که از آن جمله می توان به مولوی، سعدی، حافظ، عطاملک جوینی و خواجه نصیرالدین طوسی اشاره کرد. در همین زمان فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به چین نیز راه یافت.
نقش خواجه نصیرالدین طوسی، در برکشیدن مجدد تمدن اسلامی از زیر خاکستر یورش مغول، بسیار جای تامل دارد. وی در دو بعد سیاسی و فرهنگی در رشد و حفظ تمدن اسلامی در یکی از سیاهترین دوران تاریخ ایران و اسلام، فعالیت چشمگیری به خرج داد. او که آوازه شخصیت علمی و فرهنگی اش تا قلب سرزمین چین و خاقان آن رسیده بود بنا به علاقه خاقان به دانش و علم و سوادش، توانست در دربار مغولان نفوذ کرده و بخشی از میراث انسانی و معنوی تمدن اسلامی را از یورش آنها در امان نگاه دارد. با درایت او حکومت جور و ظلم عباسی به دست مغولان ساقط شد و امور مراکز علمی و فرهنگی مانند بغداد در اختیار فضلا دانشمندان قرار گرفت.
او مسئول امور موقوفات بغداد شد و اداره مدارس و مراکز علمی را به دست گرفت. همچنین یک مرکز بزرگ علمی در شهر مراغه تاسیس کرد و در کنار آن رصد خانه ای بنیان نمود که صدها دانشمند و عالم که زندگی شان در اثر حمله مغول از هم پاشیده شده بود را به خود جلب نمود و در یک مکان علمی تجمیع کرد. کتابخانه مراغه بنا به نقل شماری از مورخان دارای 400 هزار مجلد کتاب بود و همین نشان می دهد که در آنجا یک دانشگاه به تمام معنا ایجاد شده بود. خواجه نصیرالدین طوسی که در چندین رشته علمی مانند ریاضیات و هندسه تبحر داشت ، فیلسوفی پیرو مکتب اهل بیت علیهم السلام بود و در نضج و بسط فرهنگ اهل بیت تلاش بسیار مبذول داشت اما هر گز در حوزه های درسی خود از ورود دیگر مذاهب اسلامی جلوگیری نکرد.
در این قسمت از مجموعه مستند "تمدن آسمانی"، اساتید و کارشناسانی مانند دکتر عبدالله جبل عاملی (استاد تاریخ معماری اسلامی دانشگاه هنر اصفهان)، دکتر مجتبی مطهری (استاد دانشگاه)، عباس مهری (کارشناس تاریخ تمدن اسلامی)، مهندس حسن باقر پور (رییس سازمان میراٍث فرهنگی اهر)، دکتر مهدی گلشنی (مدیر گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف)، دکتر محمد باغستانی (عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد) حضور دارند و درباره موضوع این قسمت به اظهار نظر می پردازند.
مجموعه مستند "تمدن آسمانی" به نویسندگی و کارگردانی سعید مستغاثی و تهیه کنندگی رضا جعفریان در 30 قسمت برای گروه مستند شبکه خبر تولید شده که جمعه ها در ساعات 30/08 صبح از این شبکه پخش می شود.