استودیوی آمریکایی برای آموزش ماموران دولت
گام بعدی اداره اطلاعات آمریکا و استفن نایمن برای در اختیار گرفتن رسمی فضای سینمای ایران، در تاریخ 10 آبان 1327 و بوسیله طرح مفصلی که به عبدالحسین هژیر، نخست وزیر وقت، ارائه گردید، برداشته شد که در آن تاسیس یک شرکت فیلمبرداری در ایران پیش بینی شده بود تا فیلم های آموزشی مورد نیاز وزارتخانه ها و موسسات و سازمان های دولتی را تامین نماید. شبیه به آنچه موسسه انتشاراتی فرانکلین در زمینه چاپ و نشر کتاب و نشریه انجام داد و فضای آموزش و نشر کشور را در اختیار موسسات آمریکایی قرار داد تا آنچه را که مدنظر دارند در این فضا ترویج نمایند.
نکته قابل توجه اینکه شخص شاه در طرح مورد نظر استفان نایمن، قول همکاری و حمایت داده بود. بخشی از مکاتبات استفن نایمن و مراکز مربوطه در رژیم شاه برای تاسیس شرکت فیلمبرداری یاد شده به شرح زیر است.
همانطور که توضیح داده شد ، اولین نامه در تاریخ 10 آبان 1327 توسط نایمن خطاب به هژیر نوشته شد. در توضیح و پیشینه و مراحلی که نامه فوق طی کرد، آمده بود:
"... به منظور تهیه فیلم های اخبار تربیتی، فرهنگی، بهداشتی و همچنین فیلم های نمایشی و دوبله کردن فیلم های خارجی به زبان فارسی برای معرفی کردن ایران به خارجی ها در سرتاسرجهان، آقای استفن. ه. نایمن نماینده مخصوص کارخانه فیلمبرداری معروف فوکس قرن بیستم آمریکا که مدت چند سال است در ایران اقامت داشته و زمانی هم معاونت سوسیته پروفسور پوپ را در ایران عهده دار بوده، ... چندی قبل طرحی برای تاسیس شرکتی به نام شرکت فیلمبرداری ایران تهیه و به حضور مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاهی تقدیم نمود. اعلیحضرت همایون شاهنشاهی پس از ملاحظه فیلم ها و به سابقه این که همیشه منویات خاطر مبارکشان متوجه به اتخاذ تدابیر مهم و موثر درباره شناساندن ایران به کشورهای خارجه می باشد، بی نهایت موضوع جلب نظر مبارکشان را نموده و وعده فرمودند که برای تاسیس چنین شرکتی، کمک مالی قابل ملاحظه ای خواهند فرمود تا با مشارکت دولت اقدام به تاسیس این شرکت گردد و پس از مطالعه دقیق طرح و توضیحاتی که از طرف تقدیم کننده طرح به عرض مبارک ملوکانه رسید، اوامری صادر فرمودند که موضوع به وسیله جناب دکتر اقبال وزیر محترم فرهنگ در جلسه هیئت وزیران مطرح و تصمیم لازم در این باره اتخاذ فرمایند..."[1]
در بخشی از طرح استفن نایمن که از سوی اداره اطلاعات آمریکا برای تاسیس شرکت فیلمبرداری ماموریت داشت، درباره نحوه تهیه فیلم ها و هدف انها آمده است:
"... خدمت به وزارتخانه ها ...الف) وزارت جنگ: تهیه و دوبله انواع فیلم های جنگی و طرز تعلیم سربازان و فیلم های مشقی و داستان های جنگی که مشوق و محرک روح سلحشوری سربازان خواهد بود...ب) وزارت خارجه: تهیه فیلم های سیاسی و پذیرایی از مامورین عالی رتبه خارجی که به ایران می آیند و همچنین تهیه فیلم های مربوط به ایران برای ارسال به کشورهای خارجه....ج) وزارت دادگستری: تهیه و دوبله فیلم های جنایی و قضایی ... د) وزارت کشور: تهیه فیلم های جغرافیایی و تاریخی برای نمایش استانداران، فرمانداران و بخشداران و هرگونه اطلاعات و سوابق درباره کشور...ه) وزارت فرهنگ: تهیه انواع فیلم های تربیتی و طرز تدریس و ساختمان مدارس و دروس علمی و نظری و دوبله کردن آنها به زبان فارسی ...و) وزارت کشاورزی: تهیه فیلم برای نشان دادن طرز کار با ماشین آلات کشاورزی ...ز) وزارت بهداری: نمایش انواع فیلم های بهداشتی ...ح) وزارت کار: تهیه فیلم برای کارگران و .... ادارات ژاندارمری ، شهربانی، دانشگاه و بنگاه آبیاری و شهرداری نیز هریک به نوبه خود خواهند توانست به نحوی از این شرکت استفاده نمایند..."[2]
ملاحظه می شود که طرح جامع اداره اطلاعات آمریکا، کلیه سازمان ها و موسسات دولتی اعم از کشوری و لشکری را در برمی گرفته و تمامی کارمندان و مامورین آنها را تحت آموزش های خود قرار می داده است.
استفن نایمن در بخشی دیگر از طرح فوق به منابع مالی طرح اشاره کرده و نقش سرویس اطلاعاتی و امنیتی ایالات متحده در آن را مورد تاکید قرار می دهد:
"... سابقا با جناب آقای ژرژ آلن سفیر کبیر سابق آمریکا در ایران و معاون فعلی وزارت خارجه آمریکا، مامور اداره اطلاعات دراین باب مذاکره شده و مشارالیه نیز مراتب را به عرض ملوکانه رسانیده اند و همچنین مذاکره با جناب آقای جان کوپر رایلی سفیر کبیر فعلی دولت آمریکا در ایران، دولت آمریکا خواهد توانست کمک های فراوانی از قبیل فروش لوازمی که مورد احتیاج این شرکت خواهد بود و ممکن است در اختیار ارتش آمریکا باشد را به قیمت مناسبی به این شرکت واگذار نماید و از این راه مساعدت زیادی به این شرکت خواهد شد... ضمن مذاکره با متصدیان بنگاه معروف راکفلر که نمایندگان آنها نیز چندی پیش به تهران آمدند، معلوم شد که این موسسه علاقه فراوانی به تهیه فیلم های بهداشتی، فرهنگی و تربیتی داشته و ...کمک های مادی قابل ملاحظه ای نموده ..."[3]
نکته جالب در ادامه این طرح به میدان آمدن ماموران شناخته شده آمریکایی و به خصوص ارتش آمریکاست که در آن سالها به تدریج با فروش سلاح سعی می کرد تا مستشاران نظامی خود را وارد ایران نماید. ملاحظه می فرمایید که طرح های نفوذ فرهنگی و نظامی چه پیوستگی با یکدیگر دارند.
در تاریخ 8 آذرماه 1327، در پی جلساتی که برای عملی ساختن طرح استفان نایمن برگزار شد، سرتیپ صفاری، رییس شهربانی کل کشور، نامه ای به نخست وزیر نوشته و ضمن تاکید بر ارزش های طرح یاد شده، آمادگی خود را برای حمایت از آن اعلام کرد.
در تاریخ 15 آبان همان سال نیز، سپهبد رزم آرا، رییس ستاد ارتش درنامه ای به نخست وزیر، از طرح استفن نایمن حمایت کرده وآن را قدمی موثر برای تعلیم و تربیت اقشار مختلف مردم دانست! در بخشی از نامه رزم آرا آمده بود:
"... اینک آقای استفن نایمن، نماینده شرکت فیلم فوکس قرن بیستم که تجربه زیادی در امر فیلمبرداری دارند، پیشنهاد نموده اند که شرکتی برای تهیه فیلم در ایران تشکیل و پس از انجام این منظور، فیلم های مورد نیاز ارتش را تامین نماید. از آنجایی که با عملی شدن این منظور ، هم برای تعلیم و تربیت افراد کشور قدمی برداشته شده و هم کمک موثر به آموزش سربازان خواهد شد...مستدعی است کمک های لازم برای عملی شدن آن معمول گردد..."[4]
اما از نکات قابل توجه طرح که در جزییات آن ذکر شده ، آن است که مدیر عامل شرکت یاد شده حتما بایستی یک فرد آمریکایی باشد. در بخش جزییات طرح در این باره چنین آمده است:
"...آغاز عمل فیلمبرداری و حسن پیشرفت آن در صورتی عملی می گردد که اداره امور به یک نفر آمریکایی که از هر حیث به تمام مراحل مختلفه فیلمبرداری سابقه و آشنایی داشته باشد، واگذار گردد. چنین شخصی باید چندی هم در خارج از آمریکا کار کرده باشد و مخصوصا اگر این شخص آشنایی مختصری هم به زبان فارسی داشته و در ادارات دولتی و غیر دولتی ایران نیز کار کرده باشد، دارای ارزش و سود فراوان برای ایران خواهد بود..."[5]
معلوم نیست به چه دلیل در جزییات طرح یاد شده، حضور یک آمریکایی به عنوان مدیر عامل شرکت، یک ضرورت ذکر شده که بدون آن، اساسا گویی کار فیلمبرداری آغاز نخواهد شد و آنچنان که خصوصیات آمریکایی یاد شده ذکر گردیده، فردی جز خود استفان نایمن نمی تواند مصداق آن باشد!!
اسفندیار بزرگمهر (که بعدا از دست اندرکاران سینمای ایران شد) به همراه اشرف پهلوی در فرودگاه مهرآباد و در آستانه کودتای 28 مرداد 1332 که هر دو نفر از عوامل اصلی آن بودند
به هر حال پس از مدتی براساس طرح یاد شده، مساعدت شخص شاه و حضور عوامل و ماموران اداره اطلاعات آمریکا، استفان نایمن با همکاری ابوالقاسم رضایی [6]و اسفندیار بزرگمهر (از عوامل سازمان CIA که در کودتای 28 مرداد نیز نقش مهمی داشت)، استودیو "برنا تون" که بعد از آن نام DCI به خود گرفت را تاسیس کرد.
[1] - اسنادی از موسیقی ، تئاتر و سینما در ایران – جلد اول – پیشین- صفحه 378
[2] - اسنادی از موسیقی ، تئاتر و سینما در ایران – جلد اول - پیشین - صفحات 380 و 381
[3] - همان – صفحه های 378 و 379
[4] - همان – صفحه 387
[5] - اسنادی از موسیقی ، تئاتر و سینما در ایران - پیشین – صفحه 403
[6] - فرزند میرزا ابراهیم خان صحاف باشی که استودیو ایران فیلم را (در محل کنونی خانه سینما) برای امور فنی فیلم های تولید سینمای ایران، تاسیس کرد . فیلم مستند "خانه خدا" را هم با سرمایه "گاپی چند هندوجا" (از سران فراماسونری در هند) و همکاری جلال مقدم، نعمت حقیقی و احمد شیرازی در سال 1345 تولید نمود که برای نخستین بار فیلمی مستند درباره مراسم حج برروی پرده سینماها برد و سعی کرد اقشار معتقد و مذهبی مردم را به سالن های سینما بکشاند. او از فیلمبرداران خاص دربار شاه بود و ارتباطات مرموزی با محافل خارجی از جمله تشکیلات فراماسونی در هند و عناصر اصلی آنها مانند خاندان هندو جا داشت.
ادامه دارد ...